Pogórze Dynowskie

Granice Pogórza Dynowskiego:

Pogórze od zachodu jest ograniczone doliną Wisłoka, a od wschodu doliną Sanu. Na południu graniczy z Dołami Jasielsko-Sanockimi. Na północy przechodzi w Kotlinę Sandomierską i Roztocze.

Największy mezoregion wśród zewnętrznych Pogórzy Karpackich. Rozciąga się między doliną Wisłoka na zachodzie a doliną Sanu na wschodzie. Granica północna jest długa i trudna do wyznaczenia w terenie, gdyż stanowi ją nasuniecie fliszu karpackiego na utwory mioceńskie Kotliny Sandomierskiej, lekko sfałdowane na tym obszarze i tworzące tzw. Podgórze Rzeszowskie, ciągnące się 60-cio kilometrowym łukiem wzdłuż linii kolejowej Rzeszów - Przemyśl, przykryte glinami i piaskami czwartorzędowymi oraz lessem.

Granica południowa jest krótka i wyraźna, gdyż południowe pasma pogórza opadają stromym progiem do Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej. Na południowym-wschodzie granica z Pogórzem Bukowskim (część Dołów Jasielsko-Sanockich) przebiega orientacyjnie wzdłuż drogi z Beska do Sanoka, przecinając wododział między Wisłokiem a Sanem.
Północna część pogórza to wyrównana powierzchnia wyżynna osiągająca 350 - 450 m n.p.m. gęsto zaludniona, wylesiona. Na południe od Błażowej wznosi się wyraźne pasmo Wilczego (Patrii) 510 m n.p.m., zalesione, a cenne przyrodniczo obszary zostały ujęte w dwóch rezerwatach: florystycznym „Wilcze”, chroniącym m.in. buczynę karpacką i faunistycznym rezerwacie „Mójka”, chroniącym stanowisko bobra. Szerokie garby części północnej części pogórza wycięte są w fałdach płaszczowiny skolskiej. Na południe od nich na granicy z płaszczowiną śląską w oknie węglówki wychodzą skały najstarszej płaszczowiny - podśląskiej.
Południowa część między dolinami Stobnicy a Wisłoka to pasmo o charakterze górskim zbudowane z odpornych skał fliszu płaszczowiny śląskiej, ciągnie się od przełomu Wisłoka pod Frysztakiem po Brzozów, składa się z 3 części:
pasmo Czarnego Działu, z najwyższym szczytem Kiczery Wyżne (518 m n.p.m.)
pasmo Czarnówki (492 m n.p.m.) i Suchej Góry (591 m n.p.m.) - najwyższego szczytu Pogórza Dynowskiego, z rezerwatem „Prządki” i zamkiem Kamieniec w Odrzykoniu, znanym z dramatu „Zemsta” Aleksandra Fredry
Pasma te tworzą najpiękniejszy i najcenniejszy przyrodniczo fragment Czarnorzecko-Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego.
pasmo Kretówki, z najwyższym wzniesieniem Bucznik (436 m n.p.m.) i dwoma rezerwatami Cisów: „Kretówki” i „Cisy w Malinówce”, będących największymi skupiskami cisów w Polsce

Od Brzozowa na wschód do doliny Sanu rozciągają się długie wzgórza m.in. Grabówka (527 m n.p.m.), Wroczeń (497 m n.p.m.) i Kopacz (536 m n.p.m.). Obszar ten jak i całe Pogórze Dynowskie posiada charakter gór rusztowych, charakterystycznych dla Karpat Wschodnich. Pasma rozciągają się z północnego zachodu na południowy wschód, a rozdzielone są potokami, które następnie wpadają do Wisłoka na zachodzie lub do Sanu na wschodzie, między nimi znajdują się krótkie grzbiety łączące pasma, stanowiące wododziały dla walnych rzek pogórza. Do głównych dopływów Wisłoka należą idąc od południa: Wysoka, Stobnica (stanowiąca od średniowiecza jedną z najważniejszych osi osadniczych i szlak handlowy, u jej ujścia rozwinął się Strzyżów), Gwoźnica, uchodząca w okolicy Czudca, Strug.
Dopływami Sanu są: Magiera, Baryczka....,
Pod względem kulturowym i historycznym teren Pogórza Dynowskiego jest niezwykle zróżnicowany i niesamowicie ciekawy. Każda miejscowość kryje w sobie pamiątki po burzliwej przeszłości - od tajemniczych kurhanów z zamierzchłych czasów, początków osadnictwa, wojen, najazdów, rabacji, po tragiczne lata I i II wojny światowej i burzliwe lata powojenne.
Obszar pogórza wyróżnia się także pod względem etnograficznym, to na tym terenie ludność zaliczana do Pogórzan Wschodnich sąsiadowała z enklawą ludności Rusińskiej zwanych Zamieszańcami, zamieszkującymi 10 wsi skupionych w południowej, najbardziej niedostępnej części pogórza.

Warto zobaczyć:
Brzozów - Kościół pw. Przemienienia Pańskiego. W kościele wmurowana trumienka, z całymi dłońmi ks. Bartłomieja Misiałowicza, budowniczego kościoła sprzed 300 laty.
Blizne - Kościół drewniany z przełomu XV-XVIw. pw. Wszystkich Świętych. Wpisany w 2003r. na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.
Haczów - Kościół drewniany, zbudowany pod koniec XIVw. pw. Wniebowzięcia NMP. Wnętrze kościoła zdobi polichromia figuralna z 1494r. Wpisany w 2003r. na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.
Jasienica Rosielna - Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP z 1770r. Świątynia należy do nielicznych kościołów drewnianych z dwu wieżową fasadą.
Lutcza - Kościół drewniany pw. Wniebowzięcia NMP z II poł. XV w.
Golcowa - Kościół parafialny pw. św. Barbary i Narodzenia NMP z II poł. XV w.
Gwoźnica Górna - Miejsce urodzin Juliana Przybosia - jednego z najwybitniejszych poetów Awangardy Krakowskiej, tutaj znajduje się izba regionalna mu poświęcona.
Strzyżów - Kościół parafialny pw. M.B. Niepokalanie Poczętej i Bożego Ciała z 1401 r. Bożnica - 2 poł. XVIII w.
Zespół tunelu schronowego - zbudowany w okresie pomiędzy wiosną 1940r. i latem 1941r. Wchodził w skład kompleksu schronowego w Stępinie-Cieszynie i Strzyżowie - Fűhrershauptguarier - Anlage Sűd”.
Węglówka - Cerkiew grekokatolicka (obecnie kościół rzymskokatolicki) z 1898 r. Dąb „Poganin” o obwodzie 8.95m. Miejscowość znana z występowania ropy naftowej, którą już w XVI w. używano do oświetlania Krosna. W 1888 r. rozpoczęto wydobywanie ropy naftowej na wielką skalę. Stara kopalnia, po II wojnie światowej rozbudowana, należy dziś do największych i najbardziej wydajnych na Podkarpaciu.
Czarnorzeki - Cerkiew z 1918r., obecnie służąca jako kościół katolicki, Rezerwat przyrody „Prządki”.
Odrzykoń - Ruiny zamku Kamieniec, w okolicy liczne ścieżki przyrodnicze, grota „Smocza Jama”, zbiorowe mogiły mieszkańców, zmarłych na cholerę w XIX w., ślady grodziska Wiślan z IX w., cmentarzysko kurhanowe (IX / X wiek), wychodnie piaskowca ciężkowicko - istebniańskiego, cmentarz choleryczny z XIX w.
Bonarówka - Cerkiew grekokatolicka pw. Przeświętej Bogurodzicy z I poł. XVII w., obecnie kościół filialny parafii rzymskokatolickiej w Żyznowie.
Połomia - Kościół pw. Św. Mikołaja z XVII w.
Nozdrzec - Późnobarokowy kościół z 1746r.,
Blizianka - Cerkiew Zaśnięcia NMP z 1865r.
Tyczyn - Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy i św. Katarzyny z XV w., Szpital dla ubogich oraz kościół szpitalny pw. św. Krzyża z końca XV w.

Opracowanie: Justyna Kaszowska

Przyroda Pogórza Dynowskiego:

W regionie Pogórza Dynowskiego szczególnie cenne jest występowanie roślin: cybulica dwuliścienna i lilia złotogłów. Oba gatunki objęte są ścisłą ochroną prawną. Można tutaj zaobserwować unikalne siedliska bobra, borsuka, orlika krzykliwego, bociana czarnego, kruka i kumaka.

Na świecie rośnie około 72 gatunków lilii, a w Polsce na stanowiskach naturalnych można spotkać tylko dwa: lilia bulwakowata i właśnie lilia złotogłów, której występowanie stwierdzono w lasach liściastych m.in. Pogórza Dynowskiego.